Wat met Europa's laatste dictatuur?

Op 23 mei 2021 zette de Wit-Russische veiligheidsdienst een vliegtuig dat vanuit Griekenland op weg was naar Litouwen aan de grond. Een zogezegde bommelding moest het eigenlijke motief verdoezelen: enkele minuten na de gedwongen landing arresteerden de veiligheidsdiensten immers een van de passagiers. Roman Protasevich, een kritische journalist die zich meermaals uitsprak tegen het Wit-Russische regime van lukashenko en een leidende rol zou gespeeld hebben in de massaprotesten in 2020, is zo een van de nieuwe namen op het lijstje van opgesloten oppositieleden, kritische journalisten en 'ongehoorzame burgers' die zich uitspraken tegen het regime van Europa's laatste dictator. De journalist riskeert een celstraf tot 12 jaar, maar kan in het slechtste geval ook ter door veroordeeld worden.

Zowel Commissievoorzitter Ursula von der Leyen als Europees President Charles Michel kondigen meteen Europese maatregelen aan. Maar welke rol kan het Europees Parlement spelen in dit dossier? Welke middelen heeft het voor handen? En waarom is het net zo belangrijk dat het EP deze rol opneemt?

Herbekijk het onlinedebat met Assita Kanko (Europarlementslid N-VA), Laura Vansina (onderzoeker VUB) & Wies De Graeve (Directeur Amnesty International België).

Achtergrond

Dit machtsvertoon van de Wit-Russische veiligheidsdiensten is geen alleenstaand geval, maar een nieuw hoogtepunt in een reeks mensenrechtenschendingen door het Wit-Russische regime, vaak met ruggensteun van Rusland. Sinds de presidentsverkiezingen van augustus 2020 heerst er immers permanente onrust. Lukashenko kwam na 26 jaar onafgebroken leiderschap opnieuw als winnaar uit de stembus. Kritische stemmen stelden de geldigheid van deze 'democratische uitslag' in vraag en massale protesten braken uit, die werden beantwoord met extreme repressie.

Ondertussen blijft de zaak Protasevich voor de nodige opschudding zorgen. Zo was er de uitzending op de Wit-Russische staatszender, waarin Protasevitsj plots het regime van Lukashenko lijkt te prijzen. De bevreemdende dialoog doen samen met de zichtbare verwondingen vermoeden dat het gesprek in scène werd gezet. Toch toont Lukashenko hier opnieuw dat hij de touwtjes in handen heeft en zelfs zijn grootste tegenspelers het zwijgen op kan leggen.

De Europese instellingen kondigden verschillende maatregelen aan waarmee ze het regime in Belarus onder druk hopen te zetten. Zo werden heel wat Europese vluchten omgeleid om het Wit-Russische luchtruim te vermijden, en werden er financiële sancties aangekondigd tegen leden uit de entourage van Lukashenko. Naast deze spreekwoordelijke stok wil de Europese Commissie het regime in Belarus ook een wortel voorhouden: Ursula von der Leyden kondigde immers aan dat het regime op Europese steun ter waarde van 3 miljard euro kan rekenen op voorwaarde dat er stappen worden genomen om een democratischer staatsapparaat op poten te zetten. Rusland, dat meer invloed wil verwerven in Belarus, reageerde met een tegenbod van 450 miljoen euro, en dat zonder democratische vereisten.

Vanuit de internationale gemeenschap weerklinkt een oproep om het gedrag van het regime te veroordelen en de oppositie in Belarus te ondersteunen. In een open brief roepen heel wat prominente academici op om solidair te zijn met de Wit-Russische bevolking door te investeren in studiebeurzen, Trans-Europese universiteiten en andere vormen van sociale mobiliteit. Op die manier hopen ze reëel burgerengagement op poten te zetten, dat zich kan kanten tegen het dictatoriale regime van Lukashenko.